پیشگیری از اعتیاد- قسمت دوم

وهاب خواجه کارشناس پیشگیری های فرهنگی-اجتماعی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان کرمان

انسان در اندیشه اسلامی دارای فطرت الهی و سرمایه­های درونیِ بسیار می باشد. ظرفیت و امکان توبه و بازگشت از هر مهلکه را دارد و مستعد برای جبران هر نوع خرابی نیز هست. توانایی خلاصی از هرگونه بیچارگی و زندانِ نفس را دارد. انسان می­تواند با احیا و مهندسیِ سرمایه­های نهفته در درون خویش و با استمداد از الطاف الهی و مجاهدت و بهره­مندی از معارف و مکارم اخلاقی، خود را از چنگ و چنبرۀ عفریتِ اعتیاد خلاص نماید و نه تنها به دیروزش برگردد بلکه به قله­های بلند موفقیت و کامیابی برسد.

از طرفی نیز هر فرد با هر درجه از خطا و بدی، به دلیل سرشت ذاتی­اش، ظرفیت و توان بازگشت به هویت انسانی خود را دارد، و چنانچه برای او زمینه و شرایطی فراهم شود که سرمایه­های وجودی­اش را آشکار، مهندسی، مدیریت و کاربردی ­نماید، می­تواند خیلی از گره­های زندگی­اش را باز ­کند، مشکلاتش را حل نماید، خسارت­ها و ناکامی­هایش را جبران کند، دارایی­ها و موقعیت­های از دست رفته­اش را دوباره بدست آورد و زنجیرهای وابستگیِ فیزیکی و روحی و روانی­اش را با همۀ دشواری که دارد با دست خودش قطع ­نماید.

البته دستیابی به سلامت کامل و زندگی سالم و مطمئن برای فردی که از اعتیاد، شدیداً آسیب دیده­ نیازمند گذراندن مراحلی، رعایت پاره­ای نکات مؤثر و فراهم­شدنِ حداقلی از شرایط و امکانات است، از جمله مراحل مورد نیاز، حضور در مراکز درمانی و گذراندنِ دوره های آموزش مهارت های اولیه به منظور توانمندسازی آنان می باشد.

مهارت های زندگی مجموعه توانایی هایی است که فرد را قادر می سازد مسئولیت های نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران، با خواست ها، انتظارات و مشکلات روزانه به ویژه در مشکلاتی که در ارتباط با دیگران به وجود می آید، به شکل مؤثری روبه رو شود. آسیب‌دیدگان اجتماعی و از جمله معتادان به مواد مخدر، از نظر مهارت های زندگی در سطح پایینی قرار دارند. این افراد به دلیل ضعف در دانش و مهارت نمی توانند در موقعیت‌های مختلف و دشوار زندگی تصمیمات مناسب و مؤثر اتخاذ کرده و یا راهکار سازشی مطلوب را انتخاب کنند. به همین دلیل به عنوان یکی از عوامل اصلی پیشگیری از اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی و هم به عنوان راهکار مقابله‌ای پیشگیری از عود، ضرورت آگاه سازی و آموزش این مهارت‌ها احساس می‌شود تا با استفاده از آنها و با افزایش توانایی افراد، افزایش عملکرد فردی و اجتماعی، گامی در جهت سلامت اولیه و بازتوانی این بیماران برداشته شود.

آموزش مهارت های زندگی و در نتیجه آن، کسب آگاهی و شناخت، زمینه مقابله کارآمد با چالش های زندگی را به خوبی برای فرد بهبودیافته فراهم می نماید. قانون گذار نیز با آگاهی از این امر ” گذراندن دوره یا دوره‌های خاص آموزشی و یادگیری مهارت‌های زندگی “را یکی از تکالیف ۱۲ گانه در ماده ۲ آیین نامه مراقبت بعد از خروج معتادان ذکر نموده است.

طراحی و برگزاری دوره های سبک زندگی اسلامی ایرانی (مهاجر) که بر اساس نیاز فطری افراد طراحی شده و در اجراهای آزمایشی نیز نتایج خوبی را به ارمغان داشته توانسته است با توجه به این اثربخشی و بازخورد مناسب، به عنوان محتوای غنی تکلیف ۴ ماده ۲ آئین نامه مراقبت بعد از خروج معتادان در بازتوانی و توانمندسازی معتادان بهبودیافته مورد استفاده قرار بگیرد.

دوره های مهاجر با هدف توانمندسازی بهجویان مبتلا به سوءمصرف مواد مخدر و روانگردان مستقر در مراکز درمانی موضوع ماده ۱۶ و در راستای تقویت باورهای مذهبی، پيشگيري از لغزش و عودِ بهبودیافتگان، گسترش ارتباطات و فعالیت های مثبت اجتماعی و دوری از روابط نامناسب طراحی و در اجرای آن نیز با بازخوردهای بسیار مناسب و رضایت بخشی مواجه شده است.

حضور در این دوره ها علاوه بر اینکه فرد را از نظر فراگیری مهارت های زندگی توانمند می نماید سرمایه های درونی او را برای وی نمایان می سازد تا اینکه با همراهی و همیاری گام به گام سعی در مدیریت و استفاده صحیح از این سرمایه ها نیز شود.

فرد شرکت کننده در دوره های مهاجر توانمندی های لازم برای برخورداری از زندگی شایسته و شرافتمندانه را در خود پیدا می کند و با کلام و رفتار خویش اذعان می دارد که ضمن داشتنِ زندگیِ شرافتمندانه همراه با شور و موفقیت و رضایت بندۀ خوبی برای خداوند، عضوی مفید برای خانواده و فردی شایسته برای جامعه باشد.

بنابراین برگزاری دوره های سبک زندگی اسلامی ایرانی (مهاجر) با جدیت بیشتری در دستور کار معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری کل استان کرمان قرار گرفت و پس از برگزاری و آزمایش شیوه های مختلف اجرای آن در نهایت به شیوه ای ابتکاری (برگزاری دوره در بیست و یک روز به صورت: ده روز با حضور مربی توانمند و آموزش دیده و اجرای برنامه های طرح آینه و سپس برگزاری نشست های آینه ای با راهبری مددکار آموزش دیده مرکز در یازده روز) در مرکز درمان ماده ۱۶ کرمان اجرایی و پیگیری شد.

از دستاوردهای مهم برگزاری این دوره ها در یک سال اخیر می توان به تربیت یکی از بهبودیافتگان به عنوان مربی و توانمندسازی ایشان اشاره نمود که هم اکنون راهبری برگزاری نشست های آینه ای بیرون از مرکز درمان ماده ۱۶، پیگیری و مراقبت های از سایر بهبودیافتگانِ مهاجر و همچنین مدیریت و پیگیری امورات یکی از مراکز مهر خانواده این معاونت را عهده دار می باشد.

به عبارتی معتاد، با حضور در مرکز درمان و گذراندن دورۀ سم­زدایی و شرکت در دورۀ سبک زندگی اسلامی ایرانی (مهاجر) که بیست و یک روز به طول می­انجامد، با یادگیری و تمرین عملی مفاهیم محاسبه، هجرت، امید، جهاد و رهیاری، مراحل اولیۀ بازتوانی را به خوبی می­گذراند و آمادگی ارتقای توانمندی را با شرکت در نشست­های آینه­ای و ورود به خانواده و جامعه را با کمکِ رهیار و سفیر سلامت و با استفاده از حمایت­های اجتماعی پیدا می نماید.

این مرحله مهم با شناسایی و آموزش مربیان مجرب، برگزاری منظم دوره های مهاجر توسط مربیان منتخب و همکاری بهبودیافتگانِ مهاجرِ توانمند به خوبی اتفاق می افتد اما برای تکمیل فرآیند توانمندسازی و بازاجتماعی نمودن بهبودیافتگان نیازمند همکاری، هم افزایی و مشارکت مؤثر دستگاه ها و نهادهای مسئول می باشد.

ارزیابی و آسیب شناسی برنامه ها و فعالیت های چند سال اخیر از روند عملیاتی نمودن آئین نامه مراقبت بعد از خروج معتادان یا به عبارتی اقدام در زمینه بازتوانی و بازاجتماعی نمودن معتادین متجاهر که نتایج و اثربخشی محسوس و پایداری در پی نداشته است حکایت از این مهم دارد که همکاری و هم افزایی دستگاه ها و نهادها علی رغم وجود قوانین، آئین نامه و دستورالعمل های متعدد نیازمند وحدت رویه و نقشه راه عملیاتی مشترک می باشد که پس از بررسی های اولیه و دریافت و جمع بندی پیشنهادات و نقطه نظرات نهادها و دستگاه ها در حال تدوین و طراحی می باشد.

در این نقشه راه و دستورالعمل جامع ضمن اتخاذ وحدت رویه استانی برای بازتوانی و بازاجتماعی معتادین سعی می شود تمامی نیازهای درمانی، بازتوانی و بازاجتماعی نمودن معتادین احصاء و چگونگی پاسخگویی به آنها توسط هر دستگاه و نهاد مسئول ذکر شود.

بخشی مهمی از این دستورالعمل نیز به حمایت های مادی و معنوی کارآفرینان، خیرین، سازمان های مردم نهاد و … اختصاص خواهد داشت که نقش بی بدلیلی در بازاجتماعی نمودن آسیب دیدگان اجتماع دارند.

امید است با اتخاذ و پیگیری این وحدت رویه شاهد همکاری، هم افزایی و مشارکت عملی و مؤثر تمامی دستگاه ها و نهادهای عمومی و مردمی باشیم که به یقین این مهم با مانایی درمان و بازتوانی و بازاجتماعی شدن قشر آسیب دیده اجتماع، توانمندی و صیانت از خانواده های آسیب پذیر آنها و به تبع پیشگیری از وقوع جرائم و آسیب های اجتماعی همراه خواهد بود. ^{ان شاءالله}